Το Περιθώρι — παλαιότερα γνωστό ως Στάρτιστα — είναι ένας παραδοσιακός οικισμός στην άκρη της Δράμας, που μαγεύει με τον συνδυασμό φύσης, της ιστορίας και της αγροτικής παράδοσης. Με περίπου 500 κατοίκους, βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο του νομού, σε απόσταση 12 χιλιομέτρων από το Νευροκόπι.
Χτισμένο σε μια φωτεινή ανατολική πλαγιά του όρους Μαύρου Βουνού, σε υψόμετρο περίπου 600 μέτρων, τοποθετείται στο δυτικό άκρο του οροπεδίου του Κάτω Νευροκοπίου — μια περιοχή που κατά τους χειμερινούς μήνες καλύπτεται συχνά από ομίχλη, ενώ οι θερμοκρασίες πέφτουν χαμηλά.
Η ιστορία του χωριού πλέκεται με τα εθνικά γεγονότα του Μακεδονικού Αγώνα Μακεδονίας.
Στο χωριό διατηρούνται ακόμη αξιόλογα δείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Πολλά σπίτια, με πέτρα και πλιθιά, φέρουν τη μορφή διώροφων κτιρίων όπου πάνω υπάρχουν δωμάτια και μεγάλη ανοιχτή σάλα, ενώ κάτω συνήθως βρίσκεται το χαγιάτι και ο στάβλος. Δυστυχώς, μεγάλο μέρος αυτών έχει εγκαταλειφθεί, εξαιτίας της μετανάστευσης πολλών κατοίκων προς πόλεις ή το εξωτερικό.
Η θρησκευτική κληρονομιά του Περιθωρίου είναι σημαντική. Κεντρικός ναός είναι η τρίκλιτη ξυλόστεγη Βασιλική του Αγίου Νικολάου, η οποία αποπερατώθηκε το 1835. Το εξωτερικό της διακοσμείται με πλίνθινους σταυρούς, και το καμπαναριό της κατασκευάστηκε το 1911 από λαξευτή πέτρα. Τα ξυλόγλυπτα έργα χρονολογούνται από το 1847 και οι εικόνες φέρουν ημερομηνίες 1859 και 1864. Λίγα τραπεζογραφήματα, στη στέγη και στο εσωτερικό, παραπέμπουν σε επιρροές από εργαστήρια του Αγίου Όρους, όπου φημολογείται ότι μαθήτευσε ο ντόπιος καλλιτέχνης.
Ένας ακόμη ναός του χωριού, η Ζωοδόχος Πηγή, χτίστηκε το 1876. Είναι τρίκλιτη βασιλική με καμαρωτή στέγη και φιλοξενεί εικόνες του γνωστού αγιογράφου Στεργίου Γεωργιάδη, οι οποίες χρονολογούνται από τα έτη 1859, 1865 και 1877. Στον λόφο πάνω από το χωριό υπάρχει και εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία, όπου κάθε 20 Ιουλίου οι κάτοικοι γιορτάζουν πανηγυρικά.
Η αγροτική παραγωγή κυριαρχεί στην τοπική οικονομία, με έμφαση στην καλλιέργεια πατάτας και φασολιών, που αποτελούν βασικό πόρο για τους κατοίκους.
Στην περιοχή του Περιθωρίου βρίσκεται μεγάλο τμήμα της Γραμμής Μεταξά, αποτελούμενο από τα Οχυρά, Παρταλούσκα, Μαλιάγκα και Περιθώρι.
Στο οχυρό Περιθώρι, κατά τη διάρκεια της νύκτας της 8ης προς 9η Απριλίου, οι Γερμανοί προσπάθησαν να διεισδύσουν στα λαγούμια του οχυρού με χειροβομβίδες, φλογοβόλα και σφοδρά πυρά, εισβάλλοντας σε στοές, όπου εκτυλίχθηκαν μάχες σώμα με σώμα. Οι υπερασπιστές απέκρουαν ξανά και ξανά τις επιθέσεις, ενώ σε μια τολμηρή έξοδο με ξιφολόγχες έθεσαν τους εισβολείς σε πανικό και αιχμαλώτισαν 160 άνδρες, ανάμεσά τους και τον διοικητή των δυνάμεων. Ένα λιτό μνημείο στην κορυφή του λόφου θυμίζει τη θυσία: «Εδώ, τον Απρίλιο του 1941 λίγοι Έλληνες σταμάτησαν τη θύελλα που σάρωσε την Ευρώπη».
Σήμερα, γύρω από το Περιθώρι εκτείνονται δασικοί δρόμοι που οδηγούν σε μονοπάτια μέσα σε δάση οξιάς και πλατυφύλλων, ιδανικά για πεζοπορία, ποδηλασία ή περιηγήσεις με 4×4. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι το δάσος της Κύκλας, βόρεια του χωριού, που προσφέρεται για ορεινές πεζοπορίες σε απαιτητικές αλλά μαγευτικές διαδρομές.
Το Περιθώρι είναι ένα από τα δύο χωριά του Δήμου Νευροκοπίου που έχουν χαρακτηριστεί παραδοσιακοί οικισμοί, διατηρώντας αναλλοίωτο τον αυθεντικό τους χαρακτήρα.
Στην περιοχή διέρχεται και το διεθνές μονοπάτι Ε6, με το πρώτο του τμήμα να συνδέει την Κάτω Βροντού με τον Βαθύτοπο, προσφέροντας μια εξαιρετική ευκαιρία για φυσιολάτρες και πεζοπόρους να γνωρίσουν το τοπίο του Νευροκοπίου.
Κάθε χρόνο, στο Περιθώρι πραγματοποιείται μεγάλη καρναβαλική παρέλαση, που συγκεντρώνει πλήθος επισκεπτών και συμμετοχών από ολόκληρη την περιοχή της Δράμας, μετατρέποντας το χωριό σε ένα πολύχρωμο πανηγύρι χαράς και κεφιού.
Η τοπική γαστρονομία προσφέρει αυθεντικές εμπειρίες στον επισκέπτη, με πιάτα που αναδεικνύουν τα ντόπια προϊόντα, ενώ στα καφενεία και τα καφέ του χωριού μπορεί κανείς να απολαύσει στιγμές ξεκούρασης και φιλικής κουβέντας με τους φιλόξενους κατοίκους.
Ο πολιτισμός και η κοινωνική ζωή παραμένουν ζωντανά στο Περιθώρι, παρά τη μείωση του πληθυσμού τις τελευταίες δεκαετίες. Από το 1983 λειτουργεί ο Πολιτιστικός Σύλλογος Περιθωρίου, ο οποίος διοργανώνει χορευτικές, μουσικές και θεατρικές εκδηλώσεις, κρατώντας άσβεστη τη φλόγα της παράδοσης.
Το Περιθώρι αποτελεί σήμερα έναν τόπο όπου η φύση, η ιστορία και η παράδοση συναντούν τον επισκέπτη με μοναδικό τρόπο. Τα στενά δρομάκια, τα παλιά σπίτια, τα ιστορικά μονοπάτια και η γαλήνια ατμόσφαιρα δημιουργούν μια αίσθηση συνέχειας με το παρελθόν, ενώ οι κάτοικοί του εξακολουθούν να διατηρούν ζωντανά τα ήθη, τα έθιμα και την ψυχή του τόπου.
