Ο ποταμός Νέστος αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα φυσικά οικοσυστήματα της Ελλάδας και έναν ζωντανό άξονα που συνδέει την ιστορία, τη φύση και την ανθρώπινη δραστηριότητα. Πηγάζοντας από τα αλπικά τοπία της οροσειράς Ρίλα στη Βουλγαρία και διαγράφοντας συνολική πορεία 234 χιλιομέτρων, εκ των οποίων τα 130 βρίσκονται στην Ελλάδα, ο Νέστος διαμορφώνει τοπίο και πολιτισμό ήδη από την αρχαιότητα. Λίγο πριν από τον οικισμό των Ποταμών συναντά τον σημαντικότερο παραπόταμό του, τον Δεσπάτη (ή Δοσπάτ), και μαζί σχηματίζουν τη «λίμνη των Ποταμών», έναν εντυπωσιακό υδάτινο σχηματισμό που απλώνεται ανάμεσα στις απολήξεις της δυτικής Ροδόπης και του Φαλακρού όρους.
Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική παράδοση, ο Νέστος ήταν «γιος του Ωκεανού και της Τηθύος», ένας από τους πρωταρχικούς ποτάμιους θεούς που γεννήθηκαν στην αυγή του κόσμου μαζί με χιλιάδες άλλους ποταμούς και νύμφες. Η θεϊκή του υπόσταση αντικατοπτρίζει τη ζωτική σημασία που είχε για τους λαούς της Θράκης και της Μακεδονίας, οι οποίοι τον τιμούσαν ως προστάτη και πηγή ζωής. Ο Ηρόδοτος μνημονεύει ότι τα νερά του οριοθετούσαν το βορειότερο σημείο όπου ζούσαν λιοντάρια στην αρχαία Ελλάδα, επιβεβαιώνοντας τον ρόλο του ως φυσικού συνόρου. Η παρουσία του ήταν τόσο σημαντική ώστε απεικονίστηκε σε νομίσματα των αυτοκρατορικών χρόνων.
Στην αρχαιότητα ο Νέστος, γνωστός και ως Νέσσος, αποτελούσε το φυσικό σύνορο ανάμεσα στη Μακεδονία και τη Θράκη και λειτουργούσε ως καίριο πέρασμα προς τα ενδότερα της Βαλκανικής. Η κοιλάδα του διευκόλυνε τη μετακίνηση ανθρώπων και εμπορευμάτων, ενώ τα περάσματά συνέδεαν τις κοιλάδες του Στρυμόνα και του Έβρου και επέτρεπαν τη χάραξη των πρώτων διαδρομών που αργότερα ακολούθησε η ρωμαϊκή Εγνατία οδός. Στον άνω και μέσο ρου του κατοικούσαν οι Δίοι, ένα πανάρχαιο ελληνο-πελασγικό φύλο, ενώ νοτιότερα εγκαταστάθηκαν οι Σάτρες, γνωστοί για την πολεμική τους παράδοση.
Η ιστορική συνέχεια αποτυπώνεται και στη ρωμαϊκή περίοδο, όταν το ποτάμι μετονομάστηκε σε Μέστους—ονομασία που εξελίχθηκε στον μεσαιωνικό «Μέστο» και στο σημερινό σλαβικό «Μέστα».
Στην περιοχή συναντά κανείς πλήθος αρχαιολογικών ευρημάτων, όπως ο ακέφαλος ιματιοφόρος της Μικρομηλιάς που κοσμεί το αίθριο του αρχαιολογικού μουσείου Δράμας, που μαρτυρούν την ακμή και την πολιτισμική άνθηση των κοινοτήτων που ζούσαν κοντά στις όχθες του ποταμού.
Ενώ, διάσπαρτα σπάργανα και χαλάσματα επιβεβαιώνουν την ύπαρξη δεκάδων οικισμών μέχρι την πρόσφατη περίοδο.
Το φυσικό περιβάλλον του Νέστου χαρακτηρίζεται από εντυπωσιακή βιοποικιλότητα. Πλάτανοι, σκλήθρα, ιτιές, βελανιδιές, αγριοπασχαλιές, ορχιδέες και βιολέτες συνθέτουν ένα μωσαϊκό πλούσιας χλωρίδας, ενώ η πανίδα περιλαμβάνει κάποια από τα πιο σπάνια θηλαστικά της Ελλάδας, όπως η αρκούδα, ο λύκος, το ζαρκάδι και η βίδρα.
Μια βόλτα στον άνω ελληνικό Νέστο και στη λίμνη των Ποταμών αποζημιώνει κάθε επισκέπτη.
Το ποτάμι, με την αυθεντικότητα και τη γαλήνια ομορφιά του τοπίου του, αποτελεί πραγματικό θησαυρό φυσικής ομορφιάς και ιστορικής συνέχειας, που συνεχίζει να μαγεύει όσους το γνωρίζουν.
